Praca wykonywana przez nauczyciela ponad normę czasu pracy z Karty nauczyciela jest pracą w godzinach nadliczbowych w rozumieniu Kodeksu pracy – głosi uchwała Sądu Najwyższego z 26 lutego 2025 roku (TUTAJ)
“Trzeba podkreślić, że płacenie za przekroczenie norm czasu pracy, czyli za nadgodziny, jest zasadą w polskim systemie prawnym. Jak ktoś pracuje dłużej, to polskie prawo pracy mówi mu o tym, że ma prawo do dodatkowej zapłaty lub rozliczenia tych przekroczeń czasem wolnym” – podkreślił w uzasadnieniu uchwały sędzia SN Piotr Prusinowski.
Spór prawny wynikł z faktu, że regulacje odnoszące się do czasu pracy nauczycieli znajdują się w KN. Ten akt prawny mówi zaś, że „nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć”.
Uzasadniając zadanie pytania sędziowie stwierdzili, że nie wydaje się, aby pominięcie w Karcie Nauczyciela regulacji odpowiadającej przepisom Kodeksu pracy dotyczącym pracy w godzinach nadliczbowych wyrażało zamiar ustawodawcy wyłączenia w stosunku do nauczycieli możliwości uzyskania rekompensaty za pracę nadliczbową.
Krzysztof Lisowski, prawnik Biura Zarządu Głównego ZNP: Godziny nadliczbowe różnią się od godzin ponadwymiarowych. Godziny ponadwymiarowe to godziny określone w Karcie Nauczyciela: są to godziny realizowane ponad pensum – czyli np. ponad 18 godzinę pracy (art. 35 KN).
Natomiast godziny nadliczbowe są to godziny realizowane ponad tygodniową normę czasu pracy – tj. ponad 40 godzinę pracy w tygodniu. W przypadku nauczycieli istnieją godziny nadliczbowena zasadzie odesłania z art. 91c ust. 1 KN zastosowanie mają przepisy Kodeksu pracy dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych.
Nauczyciele wypracowują w określonych sytuacjach godziny wykraczające poza 40 godzinną tygodniową normę czasu pracy, np. na wycieczkach, zielonych szkołach, podczas zajęć opiekuńczych wykonywanych w soboty (np. zawody sportowe).
Sprawa zawisła przed Sądem Najwyższym wskazuje, że pracodawcy odmawiają wypłacania wynagrodzenia z tytułu godzin nadliczbowych. Jeżeli wynagrodzenie jest wypłacane to zazwyczaj na skutek wygranych procesów sądowych, a nie „zwykłego” stosowania prawa pracy.
Sprawy były jednostkowo rozstrzygane korzystnie dla nauczycieli np. w wyrokach: Sądu Rejonowego w Lubinie z 02.04.2015 r. IV P 383/14, Sądu Rejonowego w Grudziądzu z 27.09.2016 r., IV P 197/16. Problem z uzyskaniem wynagrodzenia z tytułu godzin nadliczbowych związany jest także z nieewidencjonowaniem całości pracy nauczycielskiej w tygodniu pracy, jak również w sytuacjach związanych z wycieczkami/zielonymi szkołami, często organizowanych w dniach wolnych od pracy.
26 lutego 2025 r. Sąd Najwyższy w rozszerzonym składzie 7 sędziów, wydał uchwałę w sprawie III PZP 3/24, stwierdzając, że praca nauczycieli wykonywana ponad 40-godzinną tygodniową normę czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
“Trzeba podkreślić, że płacenie za przekroczenie norm czasu pracy, czyli za nadgodziny, jest zasadą w polskim systemie prawnym. Jak ktoś pracuje dłużej, to polskie prawo pracy mówi mu o tym, że ma prawo do dodatkowej zapłaty lub rozliczenia tych przekroczeń czasem wolnym” – podkreślił w uzasadnieniu uchwały sędzia SN Piotr Prusinowski.
Pogląd zawarty w uchwale z pewnością będzie uwzględniany w orzecznictwie sądowym dotyczącym ustalenia prawa do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych nauczycieli.
Krzysztof Lisowski, prawnik Biura Zarządu Głównego ZNP: Godziny nadliczbowe są to godziny realizowane ponad tygodniową normę czasu pracy – tj. ponad 40 godzinę pracy w tygodniu. W przypadku nauczycieli istnieją godziny nadliczbowe na zasadzie odesłania z art. 91c ust. 1 KN zastosowanie mają przepisy Kodeksu pracy dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych.
ZNP zwraca również uwagę, że nieprawdziwa jest rozpowszechniana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej informacja sugerująca, jakoby istniała utrwalona linia orzecznicza Sądu Najwyższego, z której miałoby wynikać, iż do nauczycieli nie stosuje się przepisów Kodeksu pracy dotyczących pracy w godzinach nadliczbowych.
Do dnia 26.02.2025 r. Sąd Najwyższy nie wydawał wyroków, które dotyczyłyby kwestii prawa nauczycieli do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Kwestia ta była natomiast wielokrotnie rozstrzygana przez sądy powszechne, których jednolita linia orzecznicza wskazuje, iż nauczyciele mają prawo do wynagrodzenia za pracę w 41-pierwszej i kolejnych godzinach w tygodniu liczonego zgodnie z przepisami Kodeksu pracy regulującymi zasady wynagradzania za godziny nadliczbowe.
Oto niektóre z nich:
- wyrok Sądu Rejonowego w Gliwicach z 20.10.2008 r. VI P 165/07,
- wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z 16.04.2009 r. VIII Pa 35/09,
- wyrok Sądu Okręgowego w Legnicy z 20.12.2012 r., V Pa 203/12,
- wyrok Sądu Rejonowego w Lubinie z 2.04.2015 r., IV P 383/14,
- wyrok Sądu Rejonowego w Grudziądzu z 27.09.2016 r., IV P 197/16,
- wyrok Sądu Rejonowego w Goleniowie z 15.12.2021 r., IV P 190/14,
- wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z 15.07.2022 r., VI Pa 48/22.
O wyrokach tych MEN było wielokrotnie informowane nie tylko przez związki zawodowe, ale także przez poszczególnych nauczycieli (petycja z 1.08.2023 r.).
Ze szczegółowym opisem skutków uchwały SN dla nauczycieli można zapoznać się poniżej:
