Notatka ze spotkania związków zawodowych reprezentowanych w Grupie roboczej ds. postępowań dyscyplinarnych nauczycieli z przewodniczącymi komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli w dniu 28 kwietnia 2025 r. zorganizowanego w inicjatywy Związku Nauczycielstwa Polskiego.

W spotkaniu wzięli udział:

przedstawiciele Związku Nauczycielstwa Polskiego

przedstawiciele NSZZ „Solidarność” Sekcja Oświaty i Wychowania,

przedstawiciele Wolnego Związku Zawodowego „Oświata”,

przedstawiciele Związku Zawodowego „Rada Poradnictwa”

przewodniczący komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli z województw: mazowieckiego, śląskiego, małopolskiego, opolskiego, pomorskiego, świętokrzyskiego i warmińsko – mazurskiego.

Podczas spotkania uczestniczki i uczestnicy przygotowali wspólne, poniższe postulaty dotyczące zmian w przepisach powszechnie obowiązujących, które winny jak najszybciej zostać zmienione, aby usprawnić postępowania dyscyplinarne i wyjaśniające, wpłynąć na usprawnienie pracy komisji dyscyplinarnych oraz ograniczyć negatywne dla nauczycieli skutki prowadzenia postępowań dyscyplinarnych, mając na uwadze konstytucyjną i ustawową zasadę domniemania niewinności:

Katalog kar dyscyplinarnych wymienionych w art. 76 ust. 1 Karty Nauczyciela powinien być rozszerzony o karę upomnienia. Uczestnicy spotkania dopuszczają, że kara ta mogłaby być wymierzona na posiedzeniu niejawnym na podstawie wniosku rzecznika dyscyplinarnego. Od takiego orzeczenia mógłby przysługiwać sprzeciw, w wyniku którego sprawa trafiałaby na rozprawę.

Kara określona w art. 76 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela winna być zmodyfikowana w ten sposób, że zakaz przyjmowania do pracy wynosiłby od 6 miesięcy do 5 lat. Spowodowałoby uelastycznienie kar dyscyplinarnych aby dobrać karę, by była ona adekwatna do przewinienia.

Przepisy Karty Nauczyciela powinny przewidywać, że komisja dyscyplinarna wydaje orzeczenie uniewinniające w razie stwierdzenia w postępowaniu dyscyplinarnym, że społeczna szkodliwość czyny jest znikoma. Innymi słowy deliktem dyscyplinarnym nie byłby czyn, którego szkodliwość społeczna jest znikoma.

Wezwanie na rozprawę świadków bezwzględnie nie powinno zwierać zarzutów stawianych nauczycielowi, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające oraz obwinionemu. Postulat ten wynika z różnych, negatywnych doświadczeń wynikających z uczestnictwa przedstawicieli strony społecznej w ww. postępowaniach w niektórych województwach.

Obowiązkowym elementem występującym przed postępowaniem wyjaśniającym i dyscyplinarnym, winno być przeprowadzenie procedury wyjaśniającej i próby mediacji na poziomie szkoły.

Ze względów wskazanych w powyższym punkcie, zmiany wymaga treść art. 75 ust. 2a Karty Nauczyciela. Powinna ona polegać na tym, że o podejrzeniu popełnienia przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka dyrektor szkoły, a w przypadku podejrzenia popełnienia takiego czynu przez dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę, zawiadamia rzecznika dyscyplinarnego jedynie w uzasadnionych przypadkach, jeśli postępowanie wyjaśniające na poziomie szkoły (swego rodzaju „postępowanie naprawcze”) nie doprowadziło do naprawienia sytuacji wyjaśnienia spraw spornych oraz swego rodzaju „pojednania”. Na marginesie, termin wskazany w przedmiotowym przepisie, na zawiadomienie powinien być wydłużony do 30 dni.

Termin na decyzję w przedmiocie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego na skutek wniosku rzecznika winien być wydłużony do 10 dni roboczych albo 14 dni kalendarzowych. Umożliwi to bardziej rzetelne podejście do wniosku rzecznika dyscyplinarnego i lepsze rozpoznanie jego zasadności.

Wydłużony winien być czas na rozpatrzenie odwołanie od decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków do 10 dni roboczych albo 14 dni kalendarzowych. Powody są tu analogiczne do tych, wskazanych w pkt. 7.

Czas na sporządzenie pisemnego uzasadnienia orzeczenia winien również być wydłużony analogicznie, jak w punktach 7 i 8.

Przerwanie rozprawy, o którym mowa w § 27 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego, powinno być możliwe na czas nie dłuższy niż 45 dni. Wynika to z faktu, że obecnie, bardzo trudno dochować terminu 21 dni, wobec konieczności doręczania korespondencji za pośrednictwem operatora pocztowego oraz trudnościami (w niektórych komisjach) w znalezieniu miejsca na odbywanie rozpraw dyscyplinarnych.

Za konieczne uznano wsparcie techniczne i administracyjne działań i prac komisji dyscyplinarnych. Obecnie często jest tak, że przewodniczący komisji dyscyplinarnych muszą te czynności wykonywać samodzielnie, co wpływa negatywnie na czas i jakość procedowania postępowań. Do tego należy zauważyć, że w wielu przypadkach przewodniczący komisji są pracownikami urzędów kuratora, co znacznie utrudnia rzetelne wykonywanie obu funkcji.

Przepisy powinny przewidywać warunkowe umorzenie postępowania, zwłaszcza w przypadku, gdy obwiniony pojednał się z osobą pokrzywdzoną, a okoliczności i zachowanie obwinionego po popełnieniu czyny wskazują, że wymierzenie kary będzie nieuzasadnione.

Komisja dyscyplinarna i rzecznik dyscyplinarny powinni mieć możliwość korzystania z niezależnego wsparcia prawnego w swoich działaniach. Zdaniem uczestników spotkania niewłaściwe jest korzystanie z tego samego wsparcia prawnego przez rzecznika dyscyplinarnego, a następnie przez członków komisji dyscyplinarnej, ponieważ kłóci się to z zasadą, że nie można być sędzią we własnej sprawie, czyli doradzać rzecznikowi, którego działania, pod kątem zgodności z prawem, są następnie przedmiotem kontroli przez komisją dyscyplinarną.

Przeanalizowania, pod kątem prawnym wymaga reagowanie rzeczników dyscyplinarnych na anonimowe skargi na działania nauczycieli. Reagowanie na takie skargi jest, zdaniem strony społecznej, niewłaściwe o tyle, że prowadzi o procedowania w sprawach w których należy poszukiwać świadków, których zeznania mogłyby być przydatne dla postępowania  a następnie innych dowodów, mimo że brak jest oso bezpośrednio zainteresowanych wynikiem postępowania. Przepisy winny wskazywać, że postępowanie dowodowe odbywa się początkowej fazie postępowania dyscyplinarnego. Ewentualnie do rozważenia pozostaje tworzenie planu rozprawy, która umożliwi prawidłową organizację rozprawy. W tym miejscu godzi się zauważyć, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego znają takie rozwiązania, które ułatwiają organizację posiedzeń.

Rzecznikiem dyscyplinarnym powinien być czynny zawodowo nauczyciel, który zna aktualne realia pracy nauczycielek i nauczycieli oraz funkcjonowania placówki oświatowej. Nieoceniona byłaby znajomość bieżącej specyfiki pracy w szkole (przedszkolu, placówce). Osoba taka powinna legitymować się odpowiednim przygotowaniem zawodowym czy stażem pracy. Jego długość, bądź dalsze wymagania mogą być ustalone w toku dalszych prac.

W przypadku konkursów na stanowisko dyrektora szkoły i w przypadku nauczycieli ubiegających się o zatrudnienie, toczenie się postępowania dyscyplinarnego wobec nauczyciela, powinno być obojętne dla możliwości ubiegania się o tę funkcję lub o pracę na stanowisku dydaktycznym. Wynikałoby to z zasady nullum crimen, sine lege. W ślad za tym z przepisów wyeliminowane powinny być obowiązki składania oświadczenia (w obu przypadkach) o tym, że przeciwko kandydatowi nie toczy się postępowanie dyscyplinarne.

Obrońca powinien być obligatoryjnie obecny przy przesłuchaniu świadków, którzy w dniu przesłuchania nie ukończyli 18 lat – na etapie postępowania wyjaśniającego.

Przed wszczęciem postępowania wyjaśniającego obowiązkowa powinna być mediacja prowadzona przez mediatora z listy mediatorów, opłacona przez szkołę lub organ prowadzący.

Protokół z przesłuchania świadków winien być z urzędu przesyłany obrońcy obwinionego i nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające. Uczestniczki i uczestnicy mają świadomość, że wdrożenie tego oczekiwania jest możliwe po wzmocnieniu administracyjnym i technicznym pracy komisji dyscyplinarnych i rzeczników dyscyplinarnych.

Przepisy winny być doprecyzowane w ten sposób, że protokół sporządza się z każdego posiedzenia (z terminu rozprawy), a nie z całej rozprawy jeden protokół.

Znacząco zwiększone musi być wynagrodzenie rzeczników dyscyplinarnych i członków komisji dyscyplinarnych oraz obrońców z urzędu. Obecnie kwoty są dramatycznie niskie i w żaden sposób nie rekompensują pracy w tym charakterze. Kwoty te powinny być odniesione do waloryzowanych cyklicznie danych (np. w odniesieniu do minimalnego wynagrodzenia za pracę lub przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej).

Decyzja o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków powinna spełniać wymogi decyzji administracyjnej, jednak nie oczekujemy że będzie tą decyzją. Chodzi o to, że warto zachować odrębną procedurę odwoławczą, bez stosowania Kodeksu postępowania administracyjnego.

 Dyrektor powinien posiadać informację o wnioskowanej wobec nauczyciela karze dyscyplinarnej i o tym, czy zarzucany czyn narusza prawo i dobro dziecka. Wynika to z tego, że jeśli nauczyciel został, decyzją dyrektora zawieszony, proponowana przez rzecznika kara, wpływa na możliwość kontynuowania zawieszenia (art. 85t ust. 2 Karty Nauczyciela).

Zarówno obwiniony, jak i dyrektor powinni posiadać informację o uprawomocnieniu się orzeczenia dyscyplinarnego. Wynika to m. in. z konieczności prawidłowego określenia daty wygaśnięcia stosunku pracy (art. 26 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela).

W przepisach powinien być precyzyjnie określony czas na przekazanie przez dyrektora odwołania nauczyciela od decyzji o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków.

Przepisy winny wskazywać termin (krótki) na powiadomienie nauczyciela o wszczęciu postępowania wyjaśniającego. Innymi słowy nauczyciel winien mieć wiedzę, od kiedy liczyć należy termin prowadzenia postępowania wyjaśniającego i konieczne jest umorzenie postępowania, bądź skierowanie sprawy do komisji dyscyplinarnej.