Wszystkie przepisy dotyczące praw i obowiązków ucznia w jednej ustawie, obligatoryjne powoływanie rad szkół, większa ochrona dla nauczyciela oraz zmniejszenie z 50 proc. do 25 proc. limitu godzin nieusprawiedliwionych w ciągu roku szkolnego – to tylko niektóre z projektowanych rozwiązań, które znalazły się w nowelizacji ustawy Prawo oświatowe.

Jak czytamy w artykule, projekt nowelizacji wpisany do wykazu prac legislacyjnych rządu pod numerem UD 222 ma być rozpatrzony jeszcze w tym kwartale i nowe przepisy zaczną obowiązywać „prawdopodobnie już od nowego roku szkolnego”.

• MEN chce ustawowo uregulować minimalny standard praw i wolności uczniów.
• Jednocześnie zamierza wprowadzić zamknięty katalog kar oraz podwyższyć próg frekwencyjny.
• Nauczycielom proponuje status funkcjonariusza publicznego – dla ich dobra.

Prawdopodobnie już od nowego roku szkolnego zaczną obowiązywać przepisy ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw. Prawdopodobnie, bo projekt wpisany do wykazu prac legislacyjnych rządu pod numerem UD 222 ma być rozpatrzony jeszcze w tym kwartale.

Jego celem jest zebranie w jednym miejscu wszystkich praw i obowiązków ucznia oraz sposobu jego funkcjonowania w szkole, ponieważ – jak wskazano w założeniach projektu – obecnie brakuje zebrania w jeden katalog praw i wolności przysługujących uczniom.

W ustawie – Prawo oświatowe i innych aktach prawnych występują różne uczniowskie prawa podmiotowe. Są one jednak „rozrzucone” w różnych miejscach systemu prawnego, co utrudnia uczniom – osobom młodym i niewykwalifikowanym w prawie – zapoznawanie się z nimi

– wskazało MEN w opisie założeń regulacji.

Podkreśliło przy tym, że istnieje potrzeba otoczenia opieką uczniów, tak by ich prawa i wolności były realnie szanowane.

Problemu poszanowania praw ucznia nie rozwiązuje bowiem istnienie samorządu uczniowskiego. Swojej roli nie spełniają też statuty szkoły, stanowiące o karach przewidzianych dla uczniów i procedurze ich wymierzania, często naruszających m.in. istotę prawa ucznia do nauki, poprzez np. nakazanie opuszczenia sali lekcyjnej. Dlatego zdaniem MEN zasadne jest przeniesienie katalogu praw i kar dla uczniów oraz procedury ich wymierzania na poziom ustawowy.

Określenie w ustawie katalogu praw uczniów zapewni ich minimalny standard

 W związku z powyższym MEN w projektowanej nowelizacji proponuje m.in.:

• Wprowadzenie w ustawie – Prawo oświatowe nowego rozdziału 2a pt. „Prawa, wolności i obowiązki uczniowskie oraz organy ochrony praw i wolności uczniowskich”, w którego skład wejdą zmiany w zakresie katalogów praw i obowiązków uczniowskich, kar dla uczniów oraz systemu organów ochrony praw uczniowskich. Takie ustawowe unormowanie praw uczniowskich, które były dotychczas określane w statutach szkół oraz częściowo, np. w art. 85 ust. 5 ustawy – Prawo oświatowe, zapewni ogólnopolski minimalny ich standard, przy czym szkoły i placówki oświatowe będą mogły te katalogi poszerzyć. Przepisy te mają obowiązywać zarówno publiczne, jak i niepubliczne szkoły (podstawowe, ponadpodstawowe, artystyczne) i placówki oświatowe;
• Stworzenie ustawowego i zamkniętego katalogu obowiązków uczniowskich poprzez dodanie nowego art. 42b do ustawy – Prawo oświatowe. Dotychczas uczniowskie obowiązki były regulowane przez statut szkoły lub placówki, z częściowym ich wyliczeniem w art. 99 ustawy – Prawo oświatowe;

Określenie w ustawie zamkniętego katalogu kar dla uczniów oraz procedury ich wymierzania, ponieważ swoboda szkół i placówek w zakresie katalogu kar dla uczniów powodowała, że w części szkół niektóre kary naruszały istotę np. prawa do nauki (poprzez np. nakazanie opuszczenia sali lekcyjnej).

Stąd, projektowana regulacja zakłada – w sytuacji, gdy niewystarczające okażą się „zwykłe” środki oddziaływania wychowawczego – następujący katalog kar dla uczniów:

1) upomnienie pisemne,

2) nagana pisemna,

3) nagana pisemna z ostrzeżeniem, polegająca na wskazaniu, że w razie popełnienia kolejnego deliktu zostaną wymierzone kary z pkt 4 lub 5,

4) w przypadku uczniów objętych obowiązkiem szkolnym – zwrócenie się z wnioskiem o przeniesienie do innej szkoły (z zastrzeżeniem szkół artystycznych),

5) w przypadku uczniów nieobjętych obowiązkiem szkolnym – skreślenie z listy uczniów.

Jak podkreśla się w założeniach do projektu, od ww. kar przewidziana jest procedura odwoławcza, która też będzie wprowadzona do ustawy – Prawo oświatowe.

Uczniowie będą mogli liczyć na wsparcie rzeczników swoich praw na każdym poziomie

W celu wzmocnienia tej ochrony i nadania jej systemowego charakteru, projektodawca przewiduje istnienie:

• Krajowego Rzecznika Praw Uczniowskich, który będzie powoływany na 4-letnią kadencję przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania;
• 16 Wojewódzkich Rzeczników Praw Uczniowskich powoływanych przez Krajowego Rzecznika Praw Uczniowskich na wniosek właściwego terytorialnie kuratora oświaty;
• Samorządowych (gminnych i powiatowych) Rzeczników Praw Uczniowskich, powoływanych przez organy stanowiące gmin i powiatów oraz miast na prawach powiatu na zasadach fakultatywnych;
• Szkolnych Rzeczników Praw Uczniowskich, którzy będą wybierani przez radę szkoły lub placówki spośród nauczycieli zatrudnionych w danej szkole lub placówce oświatowej w wymiarze co najmniej połowy wymiaru zajęć (z możliwością powołania jednego Szkolnego Rzecznika dla wszystkich szkół zespolonych w jednym zespole szkół). Statut     

szkoły lub placówki będzie mógł też przewidywać wybór co najmniej jednego ucznia wspomagającego działalność Szkolnego Rzecznika Praw Uczniowskich.

Rady szkół lub placówek mają być powoływane obowiązkowo

Projektowana nowelizacja zakłada też zmiany w zakresie:

powoływania rad szkół lub placówek, które dotychczas nie były obowiązkowe, a teraz mają stać się obligatoryjne. Ma to zapewnić większe uspołecznienie systemu oświaty, ponieważ kompetencje m.in. uchwalania statutu szkoły lub placówki, opiniowania planu pracy szkoły lub placówki czy wybierania Szkolnego Rzecznika Praw Uczniowskich zostaną przekazane gremium składającemu się w równej liczbie z nauczycieli, rodziców i uczniów (zmiany w zakresie art. 80-82 ustawy – Prawo oświatowe);

Warto przy tym zauważyć, że ww. pomioty tworzą „społeczność szkolną”, które to pojęcie planowana nowelizacja również wprowadza do ustawy – Prawo oświatowe;

przepisów o samorządzie uczniowskim, wynikających z przenoszenia na poziom ustawy katalogu praw i wolności uczniowskich oraz przepisów określających tryb powoływania nauczyciela na stanowisko opiekuna samorządu uczniowskiego;

sytuacji prawnej uczniów pełnoletnich w szkole. Projektodawca proponuje rozwiązanie, w którym przyznaje uczniom pełnoletnim pełną zdolność do czynności prawnych, pozostawiając jednocześnie rodzicom tych uczniów dostęp do ich ocen. Jednak pod warunkiem, że uczeń nie skorzysta z instytucji sprzeciwu i nie złoży oświadczenia woli, którego skutkiem będzie zaprzestanie informowania przez szkołę lub placówkę oświatową rodziców o jego sytuacji i postępach w nauce.

Wysoka frekwencja na zajęciach jako warunek klasyfikacji ucznia

W projektowanej nowelizacji ustawy – Prawo oświatowe MEN zamierza też rozwiązać problem frekwencji uczniów i usprawiedliwiania ich nieobecności. W jego ocenie obecny próg 50 proc. nieusprawiedliwionych nieobecności jest zbyt wysoki jako podstawa do uznania, że obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny lub obowiązek nauki nie jest wypełniany albo jako podstawa do nieklasyfikowania ucznia w sytuacji, gdy brak jest podstaw do ustalenia oceny śródrocznej lub rocznej.

Z tego względu proponuje znowelizowanie przepisu art. 42 ust. 2 ustawy – Prawo oświatowe poprzez wskazanie, że przez niespełnienie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki należy rozumieć albo nieusprawiedliwioną nieobecność na co najmniej 50 proc. dni zajęć w okresie jednego miesiąca, albo na co najmniej 25 proc. dni zajęć w okresie całego roku szkolnego. MEN nie planuje jednak radykalnie zmieniać procedury usprawiedliwiania nieobecności na zajęciach edukacyjnych.

Nauczyciel zyska status funkcjonariusza publicznego, czyli będzie chroniony również po pracy

Projektowana nowelizacja rozwiązuje też jeszcze jedną bardzo istotną kwestię, a mianowicie przyznaje nauczycielom, wychowawcom i innym pracownikom pedagogicznym status funkcjonariuszy publicznych, proponując rozszerzenie katalogu podmiotów będących funkcjonariuszami publicznymi zawartego w art. 115 § 13 ustawy – Kodeks karny.

Dzięki tej zmianie do nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w publicznym lub niepublicznym przedszkolu, szkole lub placówce będą miały zastosowanie wszystkie regulacje dotyczące ochrony i odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych.

Tym samym zostanie uchylony art. 63 ust. 1 ustawy – Karta nauczyciela.

Na koniec warto zauważyć, że omawiane wyżej założenia do projektu nowelizacji ustawy – Prawo oświatowe nie są jedynymi, jakie MEN szykuje. Na stronie RCL widnieje też projekt, którego celem jest przede wszystkim umożliwienie wdrożenia w szkołach kompleksowej reformy programowej w zakresie wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, opartej na dokumencie pt. „Profil absolwenta i absolwentki. Droga do zmian w edukacji”.