W Pilaszkowie, wsi położonej koło Łowicza, 1 października 1905r. odbył się konspiracyjny zjazd nauczycieli z terenu Królestwa Polskiego, czyli części ziem polskich pod zaborem rosyjskim. Działo się to w burzliwym okresie rewolucyjnego zrywu w cesarstwie rosyjskim, który na ziemiach polskich przybrał także oblicze niepodległościowe. Nauczyciele ludowi, jak nazywano wówczas nauczycieli szkół elementarnych, zwłaszcza tych pracujących w szkołach wiejskich, włączyli się do wystąpień przeciw carskiemu reżimowi pod hasłem obrony Polaków przed rusyfikacją. Postulaty nauki w języku polskim i w duchu polskości znalazły się na pierwszym planie tajnego zjazdu w Pilaszkowie. Jego inicjatorzy (m.in. Zygmunt Nowicki, Bronisław Chróścicki, Stanisław Najmoła, Ludwik Suda) oraz uczestnicy utworzyli Związek Nauczycieli Ludowych, który dał początek zorganizowanemu ruchowi zawodowemu nauczycieli w zaborze rosyjskim. Taka była geneza Związku Nauczycielstwa Polskiego.
” „Pilaszków” symbolizuje przejaw wychodzenia nauczycielstwa szkół elementarnych z narzuconej przez carat izolacji społecznej i zespolenie go z ruchem ludowym (…) „Pilaszków” wyzwolił siły nauczycielstwa ludowego do walki o prawa narodowe, o godność zawodu, o nową szkołę polską z języka i ducha. Przerwano w środowisku nauczycielskim stan bezwładności i zapoczątkowano tworzenie już w warunkach legalności nowych stowarzyszeń i związków (…) kontynuujących dzieło Zjazdu w Pilaszkowie” – pisze Bolesław Grześ, badacz i kronikarz dziejów Związku oraz prezes ZNP w latach 1972-1980.
